انواع مرمت

• مرمت علمي و آركئولوژي: اين نوع مرمت با مطالعه و تأمل انجام گرفته و بسيار ساده مي‌باشد.
• مرمت آرتيستيك و يا هنري: در اين نوع مرمت، مرمت‌گر اجازه خلق و ابداع دارد. قسمت‌هاي از بين رفته با روحيات جديد مرمت‌گر ترميم مي‌شود.
• باز زنده سازي سبكي، آناستيلوز: جاي‌گذاري مجدد تكه‌ها و عناصر پس از بررسي دقيق سبك، به طوري كه آخرين تركيب آنها بيشترين شباهت را به اولين صورت داشته باشد- مرمت‌گر اين سبك فقط مجاز به ساخت عنصر اتصال دهنده است.
• پاك‌سازي سبكي: برداشتن الحاقات نامناسب بنا كه اصالت بنا را زير سوال برده است.
• مرمت تكميلي: بازسازي بخش‌هاي از دست رفته بنا به منظور بازگرداندن آن به محيط و زندگي شهري و عمومي كه مرتبط با نظريه و فلسفه‌اي خاص باشد.

نحوه مرمت تابلو و آثار هنري نقاشي

شيوه مرمت تابلو و آثار هنري نقاشي، چه نقاشي بر روي چوب و چه نقاشي بر روي پارچه، بسيار پيچيده و دقيق است. اما بايستي با حوصله فراوان مرمت شوند چون اين نقاشي‌ها بسيار مهم‌اند، زيرا از روزگاران گذشته اطلاعات زيادي به ما مي‌دهند. اين تابلو يا آثار هنري بايد طوري مرمت شوند كه جنبه زيبايي شناسانه طرح خدشه‌دار نشود.

اين تابلو يا آثار هنري معمولاّ داراي سطحي يكنواخت و تخت نيستند و لايه‌هاي مختلفي دارند. پس در مرمت اين آثار بايد اين نكته را مد نظر داشت.

• رايج‌ترين آسيب‌هاي وارده بر تابلو يا آثار هنري كه بر چوب نقاشي شده عبارتند از:

-         ترك خوردگي، ورآمدگي و پوسته شدن و البته حشرات مي‌باشد.

• رايج‌ترين آسيب‌هاي وارده بر نقاشي‌هايي كه بر بوم و پارچه نقاشي شده‌اند عبارتند از:

-         پارگي، سوراخ‌شدن، قارچ‌زدگي، سستي و عدم استحكام.

بررسي ترك خوردگي در آسيب‌هاي وارده بر تابلو يا آثار هنري نقاشي چوبي

در ترك خوردگي تابلو يا آثار هنري نقاشي چوبي، محيط بسيار موثر است. به طوري كه اگر رطوبت و دما ثابت باشد ترك خوردگي در كار نخواهد بود چون چوب با محيط اطرافش به تعادل مي‌رسد ولي بالا رفتن دماي محيط موجب خشك شدن اثر و كم شدن عمر آثار مي‌شود. همچنين ميزان رطوبت، تخريب سطح رنگي را نيز فراهم مي‌كند. در واقع رطوبت عاملي است كه از دما مهم‌تر است.

براي جلوگيري از آسيب به آثار مذكور، نحوه استقرار آنها نيز بسيار مهم است مثلا اگر اثر كنار پنجره يا درب باشد و دائم در معرض تغييرات محيطي باشد حتماّ آسيب بيشتري خواهد ديد. اين توضيحات جزو خدمات مضاعفي هستند كه متوليان خلاق اين كسب و كار در كنار حرفه خود آن را با متقاضيان حرفه خود سهيم مي‌كنند و از اين راه، تعامل بهتري را ايجاد مي‌كنند.

در اين راستا، عامل ديگر حمل و نقل است مخصوصاّ نقاشي‌هايي كه روي تخته چوب‌هاي بزرگ كشيده مي‌شود و در كوچك‌ترين حركت باعث كش آمدن سطح نقاشي شده و باعث ترك مي‌شود كه با تعبيه كلاف در پشت تابلو يا اثر هنري، آن‌ها را مي‌توان تقويت نمود. كلاف‌ها دو نقش مهم دارند: اول اين كه استحكام مكانيكي تكيه‌گاه را بيشتر مي‌كند و دوم اين كه از تاب برداشتن و پيچ‌خوردن تابلو يا اثر هنري جلوگيري مي‌كنند.(فقط فاصله كلاف‌ها بايد با فواصل مناسب باشد).

عامل ديگر نفوذ حشرات مثل سوسك‌هاي چوب‌خوار است كه باعث ايجاد سوراخ و بعضي مواقع، ترك مي‌گردد.

·           شيوه مرمت ترك

براي پركردن ترك از ماده پركننده مناسبي استفاده مي‌كنيم. مثل مواد بتونه‌اي كه مي‌توان ملاتي از گچ و سريشم و روغن بزرگ يكي از آن‌ها باشد. ولي چون رنگ ماده به كار رفته با رنگ‌هاي تابلو يا اثر هنري فرق مي‌كند تا آن جا كه ممكن است بايد تابلو يا اثر هنري را در قسمت‌هاي بتونه شده به رنگ‌هاي تابلو يا اثر هنري نقاشي كنيم.

·           شيوه مرمت آسيب ديدگي حاصل از حشرات

در مرمت آسيب ديدگي حاصل از حشرات، بايستي فورا محل تابلو يا اثر هنري عوض شود تا تابلو يا اثر هنري بيشتر آلوده نشود. سپس با بخوردهي با كمك دي‌سولفوركربن، تابلو يا اثر هنري را ضدعفوني مي‌كنيم. سپس سوراخ‌هاي ايجاد شده توسط نفوذ حشرات را با موم پرمي‌كنيم.

·         شيوه مرمت ورآمدگي و پوسته پوسته شدن

اين نوع آسيب بايد سريع مرمت شود چون باعث ريخته شدن رنگ مي‌شود. سطح ورآمده به هيچ وجه نبايد با انگشت فشار داده شود يا زياد جا به جا شود. در مرمت اين نوع از آسيب‌ از شيوه‌اي معروف، به نام انتقال استفاده مي‌شود. يعني اول از ژلاتين رقيق به عنوان چسب استفاده مي‌كنيم سپس تكه‌هايي از كاغذ نرم و لطيف توت را بر قسمت‌هاي ورامده مي‌چسبانيم. جهت تثبيت، چسب مخصوصي از موم طبيعي و رزين يا محلول رقيق شده ژلاتين را به آرامي در محل ورآمدگي تزريق كرده و با فشار ملايم سطح را صاف و تخت مي‌كنيم. اين عمل بايد بسيار ملايم و سريع انجام شود چون چسب ياد شده سريع مي‌گيرد و سخت مي‌شود.

نقاشي‌هاي روي بوم و پارچه

در دوره رنسانس اين نوع نقاشي بسيار رايج شد. مزيت‌هاي آن سبكي، قابليت لوله شدن و انعطاف‌پذيري اين آثار است. دما و رطوبت در مورد اين آثار بسيار مخرب است. همچنين اين آثار در برابر ضربه نيز بسيار آسيب‌پذيرند. با بالا رفتن سن بوم مقاومت آن كاسته شده و جهت جلوگيري از آسيب‌هاي بيشتر آن را نوارگيري و يا آسترگيري مي‌كنند.

يكي از عوامل اصلي در تخريب اين آثار جذب اينيدريد سولفور از محيط و تبديل آن به اسيد سولفوريك به كمك كاتاليزور آهن مي‌باشد(كه همان پونزهاي نگهدارنده بوم مي‌باشند). براي جلوگيري از اين آسيب مي‌توانيم از پونزهاي مسي به جاي پونزهاي آهني استفاده كنيم.

روش‌هاي مرمت

·         ايجاد پارگي در سطح بوم

براي مرمت اين آسيب‌ديدگي، دولبه پاره شده را از پشت دقيقاّ روي هم قرار مي‌دهيم. سپس با كمك نوار چسب دولبه را موقتاّ به هم مي‌چسبانيم. اين عمل را از سمت جلو هم تكرار مي‌كنيم. مجدداّ تابلو يا اثر هنري را برگردانده از پشت در ناحيه پاره شده، تكه كرباسي مي‌چسبانيم. بايد دقت شود كرباس انتخاب شده از نظر بافت و ضخامت و... شبيه به بوم باشد. چسب مناسب جهت چسباندن دائمي اين آثار رزين‌هاي اپوكسي يا امولوسيون استات‌پلي‌وينيل است. اين قبيل چسب‌ها براي گيرش و سخت‌شدن‌نياز به حرارت ندارند و در هواي سرد هم بدون وارد كردن فشار زياد سفت مي‌شوند. اين ويژگي مهمي است كه در ساير چسب‌ها از جمله چسب‌هاي موم رزين وجود ندارد.

·         مراحلي كه در عمليات مرمت تابلو يا اثر هنري سفالي بايد در نظر گرفت عبارتند از:

1.        بررسي رسوبات

در مرحله ابتدايي، رسوبات سطح بيروني و دروني تابلو يا اثر هنري سفالي بررسي و نمونه‌برداري مي‌شود. اين كار براي مطالعات آزمايشگاهي انجام مي‌شود تا نوع رسوب و روند تخريب آن در تابلو يا اثر هنري سفالي مطالعه گردد. مطالعه و آزمايش رسوبات يك تابلو يا اثر هنري سفالي، مرحله اول بسياري از فعاليت‌هاي مرمتي است كه بايد بر روي آن تابلو يا اثر هنري سفالي انجام شود. از طرف ديگر اين امر، تعيين كننده دامنه فعاليت آن عمليات نيز مي‌باشد.

2.        شستشو و نمك‌زدايي

پس از بررسي اوليه رسوبات، خاك سطح تابلو يا اثر هنري سفالي شسته مي‌شود و براي مدتي براساس مقدار ضخامت رسوبات و ميزان تخريب فعال آنها، مورد نمك‌زدايي قرار مي‌گيرند.

3.        خشك نمودن تابلو يا اثر هنري سفالي

پيش ازشروع وصالي و مرمت، تابلو يا اثر هنري سفالي بايد كاملاّ خشك شده باشد. تابلو يا اثر هنري سفالي را بايد در سايه و حرارت عادي خشك كرد. قراردادن آنها در معرض حرارت وسايل گرمازا و يا حتي حرارت خورشيد باعث بوجود آمدن شوك حرارتي در آن‌ها مي‌شود. تابلو يا اثر هنري سفالي كه به اين طريق خشك مي‌شوند اگر هم آسيب جدي نبينند بسيار ترد و شكننده مي‌شوند. در مجموع هر وسيله‌اي كه بر سرعت تبخير آب بيافزايد نبايد براي خشك كردن ظروف يا قطعات تابلو يا اثر هنري سفالين مورد استفاده قرار بگيرد، زيرا تبخير سريع آب باعث ترك خوردن تابلو يا اثر هنري سفالي مي‌شود.

4.        بررسي تابلو يا اثر هنري سفالي

در اين مرحله تابلو يا اثر هنري سفالي را از لحاظ جنس، پخت، استحكام، مواد افزوده شده و تعداد قطعات بررسي مي‌كنيم. اين بررسي به نوعي چگونگي رفتار ما با تابلو يا اثر هنري سفالي‌اي كه مي‌خواهيم براي مرمت در دست بگيريم را تعيين مي‌كند.

5.        استحكام بخشي

لبه شكسته قطعات تابلو يا اثر هنري سفالي كه در تماس با يكديگر هستند را با محلولي از ماده استحكام بخش مرمتي كه از گروه نايلون و با درصد پايين است، استحكام بخشي مي‌كنيم. اين عمل هم براي جلوگيري از سايش و خردشدن آنها صورت مي‌گيرد و هم موجب محكم شدن آنها مي‌شود و از طرفي با قشر نازكي كه بوجود مي‌آورد مانع نفوذ املاح موجود در مواد پركننده ترميمي به خلل و فرج تابلو يا اثر هنري سفالي مي‌شود.

6.        وصالي موقت

پس از قطعه‌يابي(يافتن جايگاه هر قطعه در شكل تابلو يا اثر هنري سفالي و يافتن لبه‌هايي كه در كنار هم قرار مي‌گيرند) قطعات تابلو يا اثر هنري سفالي را با چسب كاغذديواري به طور موقتي به هم اتصال مي‌دهيم. اين كار براي مشخص كردن قطعات كمبود، به دست آوردن ترتيب اتصال قطعات و دست‌يابي به تصويري ذهني از تابلو يا اثر هنري سفالي انجام مي‌گيرد. توجه داشته باشيد، چسب نواري را نبايد روي سطح تابلو يا اثر هنري سفالي محكم كرد. بهتر است اين عمل را بدون استفاده از چسب كاغذي انجام داد؛ چرا كه تصويري تقريبي مي‌تواند كافي باشد. حتي اگر تصوير دقيقي از تابلو يا اثر هنري سفالي در ذهن ما نقش نبندد. گاهي با كنار هم چيدن قطعات به طور تقريبي اهداف مورد نظر كه از طريق وصالي موقت به دست مي‌آوريم تامين مي‌شود. نهايتاّ بيان اين مطلب ضرورت دارد كه در صورت امكان بايد از وصالي موقت چشم‌پوشي كرد، زيرا استفاده از چسب نواري براي تابلو يا اثر هنري سفالي مخصوصاّ تابلو يا آثارهاي هنري سفالي ضعيف، مضر است چرا كه به هنگام برداشتن آن هر قدر هم كه احتياط شود، ذراتي از لايه سطحي تابلو يا اثر هنري سفالي را با خود بر مي‌دارد و هم قطعاتي كه با چسب نواري به هم متصل مي‌شوند به اندازه كافي محكم نمي‌شوند و تكان خوردن قطعات خود به خود سايشي بين آنها به وجود مي‌آورد كه مي‌تواند به لبه شكستگي‌ها آسيب برساند.

7.        وصالي

در استفاده از چسب وصالي هنوز ميان مرمت‌گران اختلاف‌هايي وجود دارد اما با آزمودن و تجربه كردن، محلول‌هاي پارالوئيد با درصدهاي متفاوت به ساير مواد چسبي ترجيح داده مي‌شود.

8.        بازسازي بخش هاي كمبود

با مخلوطي مرمتي مناطق كمبود را جبران مي‌كنيم. اين كار به تناسب تابلو يا اثر هنري سفالي و دهانه اشكال احتمالي به كار رفته در آن با روش‌هاي متفاوتي انجام مي‌شود.

قسمت اصلي موادي كه براي بازسازي استفاده مي‌شود معمولاّ از گچ دندانپزشكي تشكيل مي‌شود.

قسمت افزوده شده بايد داراي چند ويژگي باشد:

• داراي استحكام باشد.
• داراي بافتي مشابه سطح تابلو يا اثر هنري سفالي باشد.
• از قسمت‌هاي اصلي متمايز باشد و نماي سالخوردگي تابلو يا اثر هنري سفالي را حفظ كند كه مي‌توان در اين خصوص از عقب نشستن و روشن‌تر نمودن قسمت بازسازي شده استفاده كرد.

براي آزمون رنگ، بافت و استحكام مخلوط مرمتي بايد براي هر تابلو يا اثر هنري سفالي با ساخت تعدادي نمونه با درصد مشخصي از مواد مصرفي كه در جدول ويژه‌اي يادداشت مي‌شود، بهترين و نزديك‌ترين پرداخت را پيدا نمود. چرا كه تا اين مخلوط ساخته نشود، رنگ، بافت و استحكام آن مشخص نمي‌شود و اين آزمون بايد پيش از شروع مرمت انجام شود تا براي مقايسه استحكام، بافت و رنگ بخش مرمتي با تابلو يا اثرهنري سفالي، آزادي عمل داشته باشيم.

9.        تميز كردن

اين مرحله عبارت است از زدودن مخلوط مرمتي كه در اطراف محل بازسازي شده وجود دارد كه معمولاّ با پنبه آغشته به محلول آب مقطر و الكل صورت مي‌گيرد. همچنين برداشتن و پاك كردن چسب‌هاي اضافي از بدنه تابلو يا اثر هنري سفالي كه گاهي از محل درزها بيرون مي‌آيد. اين كار بايد بسيار با دقت انجام شود.

10.    تثبيت نهايي

با يك قلم‌موي نرم يك لايه حفاظتي با محلول مشخصي از تثبيت كننده‌ها بر تمام سطح تابلو يا اثر هنري سفالي مي‌كشيم. اين مرحله براي تابلو يا اثر هنري سفالي واجد ساختار خوب لازم نيست.

ابزار و وسايل مورد نياز

-         دوربين عكاسي

-         پارچه براي پس زمينه عكس

-         خط كش

-         پنبه

-         الكل

-         چسب پارالوئيد

-         استن

-         گوش پاك كن

-         قلم مو

-         چسب كاغذي

-         گچ دندانپزشكي

-         سشوار

-         رنگ(پيگمنت)

-         آبرنگ يا گواش

-         شن دانه‌ريز

-         ظرف مناسب براي شن

-         ظرف مناسب براي دوغاب‌ريزي

-         ظرف كوچك درب‌دار براي نگه‌داري چسب

مراحل مرمت يك تابلو يا اثر هنري شكسته

§  مرحله يك - عكاسي

در ابتدا از قطعات شكسته تابلو يا اثر هنري عكاسي مي‌كنيم. سپس قطعه‌يابي را انجام مي‌دهيم.

§  مرحله دو - وصالي موقت

در مرحله وصالي موقت به وسيله چسب كاغذي قطعات تابلو يا اثرهنري را وصالي مي‌كنيم.

§  مرحله سه- وصالي دائم

قطعات تابلو يا اثر هنري كه قبلاّ با چسب كاغذي وصالي شده بود را از هم جدا كرده و به همراه بازكردن چسب‌ها، اثرات چسب باقي مانده را توسط پنبه و آب و الكل تمييز مي‌كنيم.

اگر تابلو يا اثر هنري از نظر شيميايي آسيبي نديده باشد و لعاب‌ها صحيح و سالم باشند، بر روي بدنه تابلو يا اثر هنري كه قبلاّ قطعه‌يابي كرده‌ايم، وصالي دائم با چسب پارالوئيد b72 را آغاز مي‌كنيم.

قطعات از پايين به بالا، ابتدا كف، پايه و بعد قسمت‌هاي لبه بالايي روي هم سوار مي‌گردد تا به لبه‌ها برسند. قطعات وصالي شده را جهت چسبانده شدن و استحكام بخشي، به حالتي متعادل روي سطحي از شن دانه‌ريز قرار مي‌دهيم تا به طور كامل مستحكم گردد.

بعد از وصالي دائم و محكم شدن تابلو يا اثر هنري قابليت لازم براي ترسيم و مستندنگاري را پيدا مي‌كند و دقيقاّ قسمت‌هاي كمبود مشخص مي‌شود.

جهت موزون بودن رنگ قسمت بازسازي شده با بدن، رنگ‌سازي در گچ مناسب‌تر است. در اين مرحله سعي مي‌شود رنگ مورد نظر با يكي دو پرده روشن‌تر با تركيب چند رنگ دانه طبيعي يا پيگمنت‌هاي رنگي ساخته شود.

§  مرحله چهار- قالب‌گيري

در مرحله قالب‌گيري از موم دندان پزشكي استفاده مي‌كنيم. قالب‌هايي كه از جنس موم دندانپزشكي باشند اين مزيت را دارند كه به راحتي قابل برداشت مي‌باشند.

موم را بر روي قسمت‌هاي سالم بدنه گذاشته و با كمي حرارت نرم مي‌كنيم و با دست فرم مي‌دهيم تا قالب بدنه را به خود بگيرند. پس از سردشدن موم‌ها فرم خود را حفظ مي‌كنند. مي‌توانيم آنها را از بدنه جدا كرده و بر روي قسمت‌هاي كمبود قرار مي‌دهيم.

§  مرحله پنج - دوغاب ريزي

بعد از بستن لبه‌هاي موم و مسدود كردن اطراف محل كمبود قالب آماده دوغاب‌ريزي مي‌باشد.گچ مورد نظر را با آب تركيب كرده، به صورت دوغاب غليظ داخل قالب مي‌ريزيم. پس از گذشتن چند دقيقه دوغاب كاملاّ خود را گرفته و گچ جامد مي‌شود.

قسمت‌هاي ديگر را نيز با همين روش، قالب‌گيري و بازسازي مي‌كنيم. پس از بازسازي كامل، تمام قسمت‌ها را بوسيله سمباده نرم و پوساب پرداخت كرده و صيقل مي‌دهيم تا يكدست شده و با بدنه اصلي همانند گردد.

§  شماره شش - موزون سازي

اگر رنگ گچ با رنگ اصلي بدنه موزون و هماهنگ شده باشد نيازي به موزون‌سازي با آبرنگ نمي‌باشد. پس از خشك‌ شدن گچ، بوسيله پارالوئيد خيلي رقيق، همه جاي تابلو يا اثر هنري را تثبيت مي‌كنيم.

سازمان‌ها و مراكزي كه با اين شغل مرتبط هستند.

• سازمان ميراث فرهنگي كشور
• بانك‌ها و موسسات مالي و اعتباري

معرفي مشاغل مرتبط و مكمل

• فروشندگان تابلو و آثار هنري
• موزه‌ها و گالري‌ها
• تهيه كنندگان تابلوهاي هنري
• توليدكنندگان صنايع دستي